 |
| Görselin kaynağı: CERN |
World Wide Web’in (WWW) mucidi Sir Tim Berners-Lee, internetin bugün geldiği haliyle büyük bir hayal kırıklığına uğradığını resmen ilan etti. Berners-Lee’nin Guardian’da yayımlanan makalesinde internetin üç “kritik sorunu” şu şekilde sıralanıyor:
- Büyük teknoloji şirketlerinin kullanıcı verilerini gözetim ve baskı amacıyla satması,
- Sosyal ağ algoritmalarının bağımlılık yapıcı ve toplumsal kutuplaşmayı körükleyici etkileri,
- Kullanıcıların artık müşteri değil, “ürün” hâline gelmesi. Guardian’da yayımlanan makalede Berners-Lee, internetin başlangıçtaki ideal vizyonunun bu olumsuz dönüşüme dayanamadığı eleştirisini açıkça yapıyor.
Berners-Lee’nin “neden bedava verdiğim” öyküsü
Berners-Lee, 1993’te CERN ile geliştirdiği WWW teknolojisini telif hakkı talep etmeksizin kamu malı (public domain) olarak açmayı savunduğunu anlatıyor. Amacı, internet ve hiper-metin teknolojisinin tüm insanlık tarafından özgürce kullanılabilir olmasını sağlamaktı.
Bugün geldiğimiz noktada ise “Her şey hâlâ bedava değil. Bazı dev platformlar özel verileri topluyor, bunları ticari aracılara ya da otoriter rejimlere satıyor” diyerek sistemin idealinden ne kadar uzaklaştığını vurguluyor.
“Kullanıcı artık ürün oldu”
Berners-Lee’nin en sert ifadelerinden biri, internetin kullanıcıları “müşteri” değil “ürün” haline getirmesidir. Yani, kullanıcı verileri üzerinden reklam hedeflemesi, manipülasyon ve veri alım-satımı bu dönüşümün araçlarıdır.
Bu dönüşümün sonuçları arasında; sahte haber yayılımı, demokratik süreçler üzerindeki müdahale, kullanıcıların psikolojik zarar görmesi ve toplumsal kutuplaşmanın derinleşmesi yer alıyor.
Çözüm önerileri: Solid, düzenleme ve “CERN benzeri” yapı
Berners-Lee, makalesinde “Solid” adlı merkezi olmayan, açık kaynaklı bir veri platformu çözümünü öneriyor; burada kullanıcılar verilerinin sahibi olmalı.
Ayrıca hükümetlerin dijital vatandaşların ihtiyaçlarına daha hızlı yanıt vermesi gerektiğini vurguluyor. AI (yapay zeka) konusunda da aynı hataların tekrarlanmasına izin verilmemesi gerektiğini söylüyor ve küresel, kâr amacı olmayan bir AI yönetişim organı kurulmasını savunuyor.
Berners-Lee’nin uzun vadeli hedefi, interneti yeniden “yaratıcılık, işbirliği ve insan sevgisi” ile yoğrulmuş bir araç haline dönüştürmek:
“Regülasyon ve küresel yönetişim teknik olarak mümkün; ancak siyasi irade gerektiriyor. Harekete geçersek, web’i tekrar geri alabiliriz.”
Harvard’daki konuşma: “Kullanıcılar tüketilebilir ürünlere dönüştü”
Yeni anı kitabı This Is for Everyone’un tanıtımı çerçevesinde Harvard’da yaptığı konuşmada Berners-Lee, internetin mevcut haline ilişkin eleştirilerini tekrar etti ve kullanıcıların “tüketilebilir ürünlere dönüştürülmesi” vurgusunu kullandı.
Ayrıca bu konuşmada kullanıcı verisi üzerindeki sahiplik hakkının kullanıcıya iadesi ve net tarafsızlığın (net neutrality) korunması gerektiğini belirtti.
Eleştiriler ve dezavantajlar
- Bazı gözlemciler, Berners-Lee’nin önerdiği merkezi olmayan yapıların ölçeklenme sorunları ve kullanıcı benimseme zorlukları ile karşılaşabileceğini söylüyor.
- Dev platformlar güçlü kaynaklara sahip olduğundan, düzenlemelerin ve yaptırımların etkisi sınırlı kalabilir.
- Veri gizliliği, algoritma şeffaflığı gibi konularda yalnız teknik iyileştirmeler değil kültürel ve kurumsal değişimler de gerekli.